Dola i niedola slawnej Moll Flanders, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Daniel Defoe�DOLA I NIEDOLA S�AWNEJ MOLL FLANDERS�wiat w ostatnich czasach tak przej�� si� powie�ciami i romansami, �e z trudno�ci� uwierzy w prawdziwo�� nieopublikowanego opowiadania, w kt�rym nazwisko bohaterki oraz inne tycz�ce si� jej szczeg�y, pozosta�y tajemnic�. Musimy wi�c pozwoli� czytelnikowi, aby sam wyrobi� sobie opini� o tych kartkach i traktowa� je, jak mu si� b�dzie podoba�.Autorka opisa�a tu przypuszczalnie w�asne dzieje i na samym pocz�tku opowie�ci podaje przyczyny, kt�re j� sk�oni�y do ukrycia swego prawdziwego nazwiska, o czym ju� p�niej nie wspomina. Prawda, �e s�owa orygina�u zosta�y zmienione, a styl owej s�awnej damy, o kt�rej jest tu mowa, uleg� poniek�d przer�bce; w szczeg�lno�ci w�o�ono jej w usta wyrazy skromniejsze ni� te, kt�rych pierwotnie u�y�a, oryginalny bowiem r�kopis, kt�ry dosta� si� do naszych r�k, pisany by� j�zykiem odpowiedniejszym raczej dla kobiety przebywaj�cej jeszcze w Newgate ni� dla pokornej pokutnicy, za jak� si� potem podaje.Pi�ro, kt�re wyg�adza�o t� opowie�� i doprowadzi�o j� do stanu obecnego, napotyka�o niema�e trudno�ci, chc�c j� przyoblec w przystojn� szat�, a j�zyk jej uczyni� czytelnym. Gdy kobieta od m�odo�ci rozwi�z�a, dziecko rozpusty i wyst�pku, zabiera si� do przedstawiania wszystkich szczeg��w i okoliczno�ci, kt�re towarzyszy�y pierwszemu jej upadkowi; gdy opisuje, jak przez sze��dziesi�t lat grz�z�a coraz dalej w przest�pstwach, autor musi mie� du�e trudno�ci w podaniu tego opowiadania w takich obs�onkach, by nawet z�o�liwemu czytelnikowi nie pozwoli� wyci�gn�� niekorzystnych dla niego wniosk�w.Przy nadawaniu nowej szaty tej opowie�ci usilnie starano si� unika� lubie�nych opis�w i nieskromnych zwrot�w, nawet w tych ust�pach, w kt�rych autorka u�ywa najgorszych wyra�e�. Z tego powodu niekt�re najbardziej wyst�pne epizody jej �ycia, kt�re nie da�y si� uj�� w skromne s�owa, zosta�y ca�kowicie opuszczone, a inne � wydatnie skr�cone. S�dz�, �e to, co pozosta�o, nie b�dzie gorszy� nawet najcnotliwszego czytelnika czy najskromniejszego s�uchacza, a �e mo�na zrobi� najlepszy u�ytek z najbardziej wyst�pnych dziej�w, wi�c spodziewamy si�, �e mora� wyci�gni�ty z opowiadania pozwoli czytelnikowi zachowa� powag�, nawet je�liby ono mog�o go usposabia� mniej powa�nie. Gdy si� opisuje rozwi�z�e �ycie, po kt�rym nast�pi�a pokuta, trzeba aby okres wyst�pny odmalowa� w tak czarnych barwach, jak na to pozwala prawda, a�eby uwypukli� i wydoby� pi�kno cz�ci po�wi�conej pokucie, kt�ra bez w�tpienia jest najpi�kniejsz� i najbarwniejsz�, je�li jest napisana r�wnie barwnie i �ywo.Wypowiadano zdanie, �e opis pokuty nie mo�e by� tak �ywy, barwny i pi�kny jak opis cz�ci wyst�pnej. Pozwol� sobie powiedzie�, �e je�eli jest w tym cho� odrobina prawdy, to dlatego, �e nie ka�d� z tych cz�ci czyta si� z jednakowym smakiem i przyjemno�ci�, gdy� istotna r�nica le�y tu nie w rzeczywistej warto�ci tematu, lecz raczej w upodobaniu i smaku czytelnika.Poniewa� jednak dzie�o to jest przeznaczone przede wszystkim dla tych, kt�rzy b�d� umieli je czyta� i zrobi� z niego w�a�ciwy u�ytek, co im ca�a ta opowie�� zaleca, przeto nale�y si� spodziewa�, �e czytelnikom bardziej przypadnie do gustu mora� ani�eli fabu�a, bardziej wnioski � ani�eli samo opowiadanie, a zako�czenie pisarza bardziej ni� �ycie opisywanej postaci.W opowiadaniu tym jest mn�stwo ciekawych zdarze�, a wszystkie s� umiej�tnie wykorzystane i tak zr�cznie opowiedziane, �e w ten lub inny spos�b przyczyniaj� si� do pouczenia czytelnika. W pierw szej cz�ci opisu jej rozwi�z�ego po�ycia z m�odym szlachcicem w Colchester autorka umia�a trafnymi s�owami odmalowa� wyst�pki i przestrzec tych, kt�rzy skutkiem okoliczno�ci s� nara�eni na pokusy.Umia�a te� opisa�, jak zgubny bywa koniec takich przyg�d, oraz jak szalone, bezmy�lne i odra�aj�ce by�o post�powanie obu stron. Wszystko to jest szczodr� odp�at� za jaskrawo��, z jak� autorka opisa�a swe szale�stwa i wyst�pki.Opis skruchy jej kochanka z Bath, kt�rego do zerwania z ni� doprowadza s�uszny niepok�j z powodu ataku choroby; podane tam ostrze�enie przed zbytni�, cho�by uzasadnion� poufa�o�ci� mi�dzy najserdeczniejszymi przyjaci�mi oraz wykazanie, jak bez boskiej pomocy nie s� oni w stanie dotrzyma� najsolenniej zrobionych cnotliwych postanowie� � wszystko to wyda si� komu� obdarzonemu zdrowym s�dem znacznie pi�kniejszym od ca�ego �a�cucha epizod�w mi�osnych, kt�re je poprzedzaj�.Po oczyszczeniu tej opowie�ci z wszelkich znajduj�cych si� w niej moment�w p�ochych i wyuzdanych, zosta�a ona jak najstaranniej wyzyskana w celach umoralniaj�cych i religijnych. Nikt bez pope�nienia ra��cej niesprawiedliwo�ci nie mo�e jej nic zarzuci�, ani te� nam, �e zamierzamy j� wyda�.Zwolennicy teatru chc�c przekona� ludzi, �e sztuki teatralne s� rzecz� po�yteczn� i �e pod kulturalnymi i religijnymi rz�dami powinny by� dozwolone, od wiek�w wysuwaj� wa�ki argument, �e cel teatru jest moralny i �e nawet najweselsze sztuki zalecaj� cnoty i szlachetne pogl�dy, a wzbudzaj� niech�� do wad i zepsucia obyczaj�w i wystawiaj� je na po�miewisko. Gdyby tak by�o istotnie i gdyby teatr stale trzyma� si� tych zasad, przemawia�oby to na jego korzy��.W�r�d mn�stwa r�norodnych zdarze� opisanych w tej ksi��ce zasady te s� jak naj�ci�lej przestrzegane: ka�dy czyn wyst�pny pr�dzej czy p�niej poci�ga za sob� nieszcz�cie i niepowodzenie, ka�dego z�oczy�c� wyst�puj�cego w opowiadaniu czeka wreszcie niepomy�lny koniec lub pokuta; ka�de z�o, o kt�rym mowa, jest pot�pione, chocia�by tylko po�rednio, tak jak ka�dy cnotliwy i sprawiedliwy uczynek zyskuje pochwa��. C� mo�e lepiej odpowiada� wspomnianej powy�ej zasadzie, zalecaj�cej nawet takie opisy, kt�re zas�uguj� na s�uszne zarzuty, jak na przyk�ad: te, kt�rych przedmiotem jest z�e towarzystwo, spro�ny j�zyk i tym podobne.Opieraj�c si� na tych podstawach mo�na poleci� t� ksi��k� czytelnikowi, gdy� z ka�dej jej cz�ci mo�e si� czego� dowiedzie� i wyci�gn�� jakie� s�uszne i moralne wnioski, kt�re mog� by� dla� bardzo pouczaj�ce, je�li zechce zrobi� z nich u�ytek.Wszystkie poczynania tej os�awionej damy, zmierzaj�ce do ograbiania bli�nich, s� dla uczciwych ludzi ostrze�eniem i wyja�nieniem metod, za pomoc� kt�rych wci�ga si� w zasadzk� naiwnych ludzi, aby ich z�upi� i okra��; ucz� wi�c te�, w jaki spos�b mo�na unikn�� tego niebezpiecze�stwa.Spos�b, w jaki Moll Flanders ograbi�a ma�e, niewinne dziecko, kt�re pr�na matka wystroi�a wyprawiaj�c do szko�y ta�ca, oraz jak w parku ukrad�a m�odej damie przypi�ty do jej boku z�oty zegarek, stanowi� pouczaj�ce memento dla os�b, kt�re si� znajd� w podobnej sytuacji.Spos�b, w jaki wy�udzi�a paczk� od nierozwa�nej dziewczyny przy dyli�ansach na ulicy St. John; �up, jaki zdoby�a podczas po�aru, a potem w Harwich � wszystko to jest dla nas doskona�� nauczk�, aby�my starali si� zachowa� przytomno�� umys�u w ka�dym niespodziewanym zdarzeniu.Wreszcie �atwo��, z jak� wraz ze swym wysiedlonym m�em przystosowa�a si� do spokojnego i pracowitego trybu �ycia w Wirginii, jest nadzwyczaj pouczaj�ce dla tych wszystkich nieszcz�liwych, kt�rych b�d� nieszcz�sny wyrok wysiedlenia, b�d� inne niepowodzenia zmuszaj� do przeniesienia si� poza granice kraju. Dowiedz� si� oni, �e pracowito�� i wytrwa�o�� ciesz� si� s�usznym uznaniem, nawet w najodleglejszych zak�tkach �wiata i �e nie ma sytuacji tak poni�aj�cej, marnej czy beznadziejnej, z kt�rej nie mo�na by si� wydosta� dzi�ki niestrudzonej pracowito�ci, umo�liwiaj�cej najn�dzniejszemu nawet stworzeniu powr�t do �wiata i rozpocz�cie nowego �ycia.Oto jest tych kilka najwa�niejszych wniosk�w, kt�re nasuwaj� si� nam w tej ksi��ce; wystarczaj� one w pe�ni, by zrozumie� tego, kto j� poleca, a tym bardziej, by usprawiedliwi� jej wydanie.Do najpi�kniejszych ust�p�w tych wspomnie� nale�� dwa, o kt�rych ksi��ka niniejsza daje pewne poj�cie zapoznaj�c nas z nimi cz�ciowo; niestety, ka�dy z tych epizod�w jest zbyt d�ugi, by mo�na go by�o w��czy� do tej ksi��ki, ka�dy z nich bowiem zape�ni�by ca�y tom. Pierwszy zajmuje si� �yciem tzw. przez Moll Flanders jej gospodyni, kt�ra w przeci�gu, zdaje si�, kr�tkich lat, przeby�a wszystkie szczeble od damy do ladacznicy i rajfurki, by�a sama akuszerk�, lichwiark�, bra�a dzieci na garnuszek, mia�a melin�, w kt�rej przechowywa�a z�odziei i kradzione towary � jednym s�owem, sama krad�a i uczy�a innych z�odziejskiego kunsztu oraz r�nych sztuczek, by wreszcie sta� si� pokutnic�.Drugim takim fragmentem jest �ycie wysiedlonego m�a autorki, rozb�jnika, kt�ry, zdaje si�, przez dwana�cie lat uprawia� sw�j proceder na drogach; w ko�cu uda�o mu si� opu�ci� Angli� jako dobrowolny osiedleniec, a nie jako skazaniec; �ycie jego by�o nies�ychanie urozmaicone.Lecz, jak to ju� powiedzia�em, epizody te zbyt s� d�ugie, by m�c je tu zamie�ci�; nie obiecuj� r�wnie�, �e si� uka�� w osobnych tomach.Nie mo�emy, oczywi�cie, twierdzi�, �e opowiadanie to zosta�o doprowadzone do ko�ca �ycia tej s�awnej Moll Flanders, jak si� sama nazywa, gdy� nikt nie zdo�a napisa� historii swego �ycia do samego ko�ca, chyba �e j� napisze po �mierci. Lecz osoba postronna, kt�ra poda�a nam dzieje jej m�a, opisuje ze szczeg�ami pobyt ich obojga w Wirginii oraz ich powr�t do Anglii po o�miu latach nieobecno�ci, podczas kt�rych bardzo si� wzbogacili. Moll Flanders do�y�a, zdaje si�, s�dziwego wieku w Anglii, ale nie by�a ju� p�niej tak� skruszon� grzesznic� jak z pocz�tku; podobno tylko wyra�a�a si� zawsze z obrzydzeniem o swym dawnym �yciu i o wszystkim, co si� jej w�wczas zdarzy�o.W ostatnich latach sp�dzonych w Maryland i Wirginii du�o by�o ciekawych zdarze�, kt�re uczyni�y ten okres jej �ycia bardzo interesuj�cym; nie s� one jednak przedstawione tak udatnie jak te, kt�rych opis wyszed� spod pi�ra samej autorki, lepiej wi�c opowie�� zako�czy� w tym miejscu.DOLA I NIED...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]