Dramat i teatr Sredniowiecza i Renesansu w Polsce, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Julian Lewa�skiDramat i teatr �redniowiecza i renesansu w PolsceBiblioteka Uniwersytecka w WarszawIDDOISS^?Warszawa 1981Spis tre�ciCz�� pierwsza. W wiekach �rednichL Dramatyzacje liturgiczne ........ }51. Processio in Ramis Palmarum ..... 182. Cena Domini .......... 303. Depositio Crucis ......... 364. Elevatio Crucis ......... 41II. Oficjum dramatyczne - dramat liturgiczny Nawiedzenia Grobu ........... 51III. �redniowieczne dramaty obrz�dowe w j�zyku polskim ............. 681. Skarga Umieraj�cego ......... 692. Lament �wi�tokrzyski ........ 79IV. Teatry akademickie - mi�dzy �redniowieczem a re-. nesansem ............ 89V. Sceny �redniowieczne wobec teatr�w p�niejszych . 128Cz�� druga. Epoka OdrodzeniaI. W teatrach renesansowych ....... 135^" II. Wczesne sceny misteryjne ....... 140III. Dramat antyczny w Polsce w okresie odrodzenia -napisa� Andrzej Kruczynski ....... 188IV. Teatr powszechny w miastach ...... 206V. Dramaty polemiczne wyznaniowe po�owy XVI w. 245 VI. Moralitety - dramaty abstrakcji ...... 272VII. Teatr dwor�w i akademii ....... 285VIII. Teatry rodzime - scena komediant�w sowi�rzalskich 360IX. Mi�dzyakty komiczne - wczesne intermedium dramatyczne ............ 389X. W teatrach jezuickich - napisa� Andrzej Kruczynski ............. 4121. Uwagi wst�pne .......... 4122. Wobec Boga .......... 4223. Wobec szko�y ........... 4344. Wobec spo�eczno�ci ........ 4545. Rodzaje teatralizacji ........ 463XI. Dorobek scen renesansowych ....... 480Repertuar scen w Polsce do 1625 roku ...... 502W prospekcie zdarze� artystycznych ...... 549Resume .............. 568Indeksy .............. 584Autorzy, utwory i osoby ........ 585Persony dramat�w .......... 608Aktorzy ............ 617Miejscowo�ci ............ 623Spis ilustracji ............ 626Przedsi�brali�my pr�b� zrekonstruowania wa�niejszych fakt�w z przesz�o�ci polskiego teatru w tej intencji, aby �atwiej by�o wpisa� jego sprawy w ca�o�ciowy obraz naszej przesz�o�ci, ukaza� w rozmaitych procesach �ycia spo�ecznego. Spodziewamy si�, �e studium nasze umo�liwi nast�pnie okre�lenie miejsca teatru w takim ca�o�ciowym obrazie, w stosunku do dorobku sztuk plastycznych, malarstwa i rze�by, architektury, nast�pnie muzyki, a przede wszystkim literatury. Zajmujemy si� na kartach tej ksi��ki teatrem g��wnie dramatycznym, czyli takim, w kt�rym przekaz s�owny znajduje w substancji faktu teatralnego miejsce pierwszorz�dne.Studiuj�c ci�gi wydarze� teatralnych, analizuj�c teksty dramatyczne pr�bowali�my wydoby� z nich wiedz� o cz�owieku dawnych epok. Dobra sztuka, chcia�oby si� rzec, prawdziwa i szczera, potrafi powiedzie� wi�cej o �yciu cz�owieka ni� traktaty. Dlatego egzaminowali�my sceny i dramaturg�w, pytaj�c o to, czy byli uwa�nymi obserwatorami, dociekliwymi i wra�liwymi komentatorami, czy nosicielami szczytnych hase� i nowych idei artystycznych - czy te� tylko kopistami gotowych kszta�t�w, pos�usznymi publikatorami pogl�d�w.Teatr jest niejako ze swej istoty obrazowym odbiciem �ycia, bardziej bezpo�rednim ni� w sztuce s�owa i sztuce kszta�tu. Poprzez teatr zbieramy wiedz� o dawnych Polakach, gdy w dzia�aniach stawali wobec praw ludzkich i nadziemskich, gdy uk�adali sprawy �ycia praktycznego, gdy pokonywali opory czasu r odleg�o�ci lub 5komicznie i farsowe rozgrywali starcia z przedmiotami i codzienno�ci�.Szukamy wiedzy o kraju, narodzie i jednostce w trudnej i pi�knej sztuce fikcji scenicznej, w materii teatralnej, jak�e ulotnej, kt�ra przepada w momencie, gdy ostatni aktor zwr�ci si� do publiczno�ci z pro�b� o aplauz. Mimo tego przedmiotem bada� i komentarzy jest fakt teatralny, a nie teksty dramatyczne. Faktem teatralnym jest konkretne przedstawienie lub jego segmenty w okre�lonym �rodowisku i pod okre�lon� dat� rzeczywi�cie lub prawdopodobnie wykonane. Nast�pnie przedmiotem opisu i komentarza mog� by� r�ne elementy tego wydarzenia i relacje z otaczaj�c� go rzeczywisto�ci�. Zajmujemy si� wi�c zar�wno tekstem dramatycznym, jak zrekonstruowanym obrazem gry aktorskiej, jak i sprawami odbioru sztuki przez publiczno��, ale zawsze w odniesieniu do realizowanego przedstawienia. To znaczy, �e interesuj� nas we wszystkich tych elementach tylko te cechy, i takie mi�dzy nimi zale�no�ci, kt�re sk�adaj� si� razem na spektakl. Jak z tego wida�, traktujemy sztuk� teatraln� jako form� komunikacji spo�ecznej, jako akt przekazywania przez grup� ludzi okre�lonemu odbiorcy pewnych tre�ci ideowych i artystycznych. Z analizy cech takiego procesu wyprowadzamy wnioski i oceny historyczne.Dokumentacja o faktycznie wykonanych przedstawieniach jest bardzo sk�pa. Zachowa�y si� przede wszystkim teksty dramat�w, minimalna ilo�� uwag o inscenizacji, bardzo ma�o wiadomo�ci o widowni na znanych przedstawieniach. Sztuka teatralna zawsze - tak�e i dzisiaj - wymyka�a si� opisom. Skazani jeste�my na rekonstrukcj� i hipotezy, cz�sto ryzykowne. Ale gdyby�my zrezygnowali z ca�o�ciowego potraktowania: dramatu, wykonania teatralnego i odbioru sztuki, obraz og�lny teatru by�by w za�o�eniu kad�ubowy. Naj�atwiej by�oby si� zaj�� samymi tekstami, wi�c literatur� dramatyczn�. Jednak sam tekst dramatyczny jest z natury swojej u�omny. Mo�e by� przedmiotem studi�w nad pewnymi w�tkami tematycznymi, nad niekt�rymi narz�dziami ekspresji literackiej, ale nie ma to prawie nic wsp�lnego z teatrem. W przedstawieniu teatralnym owemu przekazowi s�ownemu towarzyszy�y liczne po-zaj�zykowe �rodki wyrazu artystycznego: sugestywno�� g�osu, kostium i zachowanie si� aktora, wystr�j sceny, potencjalne nastawienie publiczno�ci na okre�lony konflikt. Kiedy czytamy ostatnie zdanie Odprawy pos��w greckich: "Rad�my jako kogo bi�, lepiejni� go czeka�" wiedz�c, �e wypowiedziane by�o tu� przed sejmem decyduj�cym o wojnie moskiewskiej, wobec kr�la i wielmo��w stanowi�cych o polityce kraju, inaczej b�dziemy okre�la� funkcj� tego spektaklu, ukszta�towanie jego ideowego w�tku.Niekt�re teksty komiczne s� w og�le niezrozumia�e, je�eli si� nie uwzgl�dni warunk�w gestycznych ich wykonania. W stosunku do pewnych sztuk wiadomo, �e symboliczna oprawa sceny decydowa�a o tre�ci ideowej ca�ego przedstawienia.Z wymienionych wy�ej powod�w ka�dy z rozdzia��w obejmie opisy pewnej grupy przedstawie�. Podstawow� jednostk� opisu jest pojedynczy spektakl. Podobne do siebie spektakle grupujemy obok siebie i przeznaczamy dla nich osobny "teatr", kt�ry nazwali�my - poniewa� teatr�w-budynk�w by�o niewiele - scen�. Opisujemy w poszczeg�lnych rozdzia�ach ksi��ki dramaty zrealizowane na tej samej scenie lub na scenach do siebie podobnych - na podobnych scenach, a wi�c przed mniej wi�cej tak� sam� publiczno�ci�. Dlatego oddzielili�my na przyk�ad wczesne sceny mi-steryjnych dialog�w religijnych, zapewne z XVI i na pewno z pocz�tku XVII wieku, od p�niejszych teatr�w misteryjnych XVII wieku - ogl�dali je ludzie innej epoki, o innych wymaganiach i innych skalach warto�ci. Oddzielili�my tak�e wczesn� scen� jezuick� z ko�ca XVI wieku, kiedy to grywano tam tak�e w j�zyku polskim, od p�niejszych, siedemnastowiecznych scen, graj�cych sztuki �aci�skie, symboliczne, w stylu barokowym. Jeszcze inaczej uk�ada� si� b�dzie adres publicystyczny teatru jezuickiego ku po�owie XVIII wieku, kiedy podj�� klasycystyczn� poetyk� i obowi�zki szerzenia moralno�ci politycznej.Nazywamy wi�c ,,scen�" tak� jednostk� historycznego opisu naszej przesz�o�ci teatralnej, taki hipotetycznie zarysowany teatr, w kt�rym przez pewien czas, kilkunastu lub kilkudziesi�ciu lat, grywano dla podobnej publiczno�ci sztuki zbudowane wed�ug podobnych prawide�, o zbli�onych do siebie celach i warto�ciach ideowych. Oczywi�cie, uprzedzi� musimy z g�ry, �e niewiele takich teatr�w na pewno istnia�o. Nawet na dworze kr�lewskim pierwszy raz w r. 1635 m�wi si� o wyodr�bnionej sali teatralnej. Niekt�re akademie i kolegia dysponowa�y w XVII i XVIII wieku sta�ymi salami teatralnymi. Jest to obraz bardzo cz�stkowy. Musimy wi�c operowa� hipotetycznymi wyobra�eniami owych teatr�w i scen.W opisie ka�dej takiej sceny powtarzaj� si� pewne konieczneelementy. Najprz�d podaje si� informacj� og�ln�, kt�ra ma zorientowa� czytelnika, co oznacza nazwa sceny, jakie teatry wchodz� tu w rachub�. Nast�pnie charakteryzuje si� kr�tko repertuar takiego zbioru scen czy takiej sceny. Je�eli sztuk zachowa�o si� niewiele, podajemy wszystkie tytu�y, okre�lamy ewentualn� liczb� przedstawie�, okre�lamy kr�g publiczno�ci.Drugi cz�on opisu, to sprawy warsztatu dramaturga. Wskazujemy og�lne �r�d�a temat�w, �r�d�a w�tk�w, poetyk�, wed�ug kt�rejsztuka jest zbudowana. Analizuje si� za�o�enia ideowe i cele sztuki, podaje kr�tko tre�� dramatu.W cz�ci trzeciej omawiane s� warto�ci, cechy i sposoby realizacji scenicznej. Omawia si� opraw� plastyczn�, sprawdza, czy muzyka uczestniczy�a w przedstawieniu, stawia pytania o ruch postaci na scenie i o gr� aktor�w. Wszystkie te elementy opisuje si� w relacjach do dramatu w og�le, do jego przekazu j�zykowego.Wreszcie w czwartej cz�ci opisu, po pr�bie zrekonstruowania obrazu widowni, porusza si� problematyk� ideow� dramatu, podan� publiczno�ci poprzez aparat sceniczny; pr�bujemy odtworzy� szereg: zleceniodawca - dramaturg - aktor - s�uchacz. Pytamy tak�e, w jaki spos�b oprawa sceniczna i wykonanie aktorskie mog�o modyfikowa�, podnosi� lub os�abia� warto�ci sformu�owane w samym tek�cie przez dramaturga, jakie warto�ci artystyczne dociera�y do widza.W ostatnim, pi�tym punkcie informuje si� czytelnika o �r�d�ach o podstawowej bibliografii, podaje nowsze edycje i pe�ne tytu�y tekst�w oraz daty nowoczesnych realizacji starych sztuk.Zachowana po dzie� dzisiejszy dokumentacja starego polskiego teatru jest i uboga, i fragmentaryczna. Do�� powiedzie�, �e z druk�w dramatycznych znanych historykom teatru w pierwszej po�owie XIX wieku do naszych czas�w dotrwa�a tylko po�owa. W takich okoliczno�ciach prezentowa� musimy czasami ca�y zesp� sztuk, na przyk�ad tragedi� renesansow�, dysponuj�c wiadom...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]